| Uwaga |
|---|
Indeks:Polski - Regionalizmy poznańskie
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
Występuje wiele form zapisu gwary poznańskiej, od zapisu zgodnego z zasadami pisowni polskiej, która jest następnie odczytywana zgodnie z zasadami wymowy gwarowej po zapis czysto fonetyczny, stąd jedno słowo może być zapisane na wiele różnych sposobów.
Literatura (wyjątki)
- Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, pod red. Z. Sobierajskiego i J. Burszy, t. 1–2, Wrocław 1979.
- A. Danysz, Odrębności słownikarskie kulturalnego języka polskiego w Wielkopolsce w stosunku do kulturalnego języka Galicji w: Język polski 1914, II.
- M. Gruchmanowa, Z zagadnień kultury języka mieszkańców Poznania w XX–leciu międzywojennym, w: Studia polonistyczne 1981, IX.
- M. Gruchmanowa, M. Witoszek–Samborska, M. Żak–Święcicka, Mowa mieszkańców Poznania, Poznań 1987.
Słownik gwary miejskiej Poznania, red. Monika Gruchmanowa i Bogdan Walczak, Wydawnictwo Naukowe PWN.- K. Nitsch, Odrębności słownikowe Poznania, Krakowa i Warszawy, w: Język polski 1914, II.
- B. Ślaski, Z języka dawnych cechów Poznania, w: Kronika Miasta Poznania 1924, II.
- Słowniczek pyrlandzko-polski w: Waldemar Kurowski, Andrzej Niczyperowicz, 365 obiadów poznańskich babci Moniki, Chronica, 2005, ISBN 83-920994-1-9.
Linki
A
- abo – albo
- absaga – rzem. rodzaj piły ręcznej
- ady – ale, przecież
- afa – małpa
- ajmerek – wiaderko
- ajnfach, ańfach – nieskomplikowany, prosty, łatwy
- ajntop, ajntopf, ańtop, ańtopf, eintopf – jednogarnkowe danie, gęsta zupa
- ajsbajna, ajsbajn, eisbeina – golonka
- ajzol – metalowy przedmiot
- akordion – akordeon
- aktornik – aktor
- akuratnie – 1. dokładnie, starannie; 2. akurat, właśnie
- akuratny – dokładny, staranny
- ale – (podkreślenie) ależ
- amba – szaleństwo, wariactwo
- amba komuś odbija – ktoś wariuje
- ament – amen
- ameryka – żart. tyłek
- amerykan, amerykanka – rodzaj drożdżówki biszkoptowej
- amfitka – balkon w teatrze
- ancug – ubranie, garnitur
- angielka – piecyk
- anglówa – kopnięcie piłki przednią, zewnętrzną częścią stopy
- angryst – agrest
- ani dudu – ani trochę
- ani nie nic – ani nic
- ani w te, ani wew te – ani w jedną, ani w drugą stronę
- aniołyszek – zdrobn. aniołek
- anrajber – rzem. rodzaj stalowego młotka
- antaba – 1. klamka; 2. zasuwka
- antrejka, antryjka – spiżarnia przy kuchni(?), weranda lub przedpokój
- anung – pojęcie o czymś
- apach, apaj – oprych, zbój
- apartnie – osobno
- apartny – osobny
- aprykoza, aprikoza – 1. morela; 2. brzoskwinia
- apryl-apryl – okrzyk primaaprilisowy
- arbajt – praca
- arbata – herbata
- artycha – artysta
- ausdruk, ausdruck – wyraz, wyrażenie
- aż brzydko – bardzo dużo
- ażeby – żeby nie wiem co!, nigdy! (używane na końcu zdania, po przecinku)
- aż słodkie – bardzo dobre
B
- baba kogoś pozbadła – o pantoflarzu: kobieta kogoś zdominowała[1]
- babok – 1. gil w nosie, smark; 2. człowiek ospały, leniwy, gnuśny; 3. wymyślone straszydło do straszenia dzieci
- babol – 1. gil w nosie, smark; 2. kiepski produkt, źle wykonany; 3. robaczywy owoc
- babrać sie z czymś – długo coś robić
- babrać sobie – długo gawędzić nie robiąc niczego produktywnego
- babsztyk – obraź. kobieta, babsztyl
- Babajuga – Baba Jaga
- Babujagi placki, Baby Jagi placki – bot. tasznik pospolity
- babusia – babcia
- bachać się – kąpać się
- bachandryje – kłótnie, awantury
- bachanie – kąpiel
- badeje, badejki, badki – kąpielówki
- bademajster – ratownik na basenie, nadzorca kąpieliska
- bajtlować – 1. plotkować; 2. oszukiwać słowami, namawiać do czegoś
- bajtlowanie – rzecz. odczas. od bajtlować
- bajzel – bałagan
- baka (lm baki) – policzek
- bakalorz – nauczyciel
- balangza, balanksa – równowaga (np. psychiczna)
- balangzować, balanksować – utrzymywać równowagę, równoważyć, balansować
- balbierz, balwierz – przest. fryzjer
- balonówa, balonówka – typ roweru z grubymi oponami
- bamber – rolnik, chłop (nieco pejoratywnie)
- bamberka – 1. chłopka (nieco pejoratywnie); 2. posąg bamberki
- bamberski – byle jaki, niechlujny
- bambrzok – placek ziemniaczany pieczony bezpośrednio na blasze
- bana – pociąg
- banca – pyza drożdżowa
- bancwoł – głupek, bęcwał
- bania, bańka – głowa
- baniok – 1. metalowy pojemnik, kanister; 2. drobniak, moneta o niskim nominale
- banioki, baniole – rodzaj gry, w której używało się drobnych monet
- baniol – duży brzuch
- baniole – 1. drobne monety, bilon; 2. rodzaj gry, w której używało się drobnych monet
- baniorz – kolejarz
- banszuc – strażnik kolejowy
- bańka – 1. termofor; 2. głowa
- baraka – barak
- barłożyć – brudzić
- barwanka – icht. brzana
- barzej, barzyj, barzy – bardziej, więcej
- basować – schlebiać
- bauer, bałer – gospodarz, zwłaszcza zamożny
- baumajster – budowlaniec, pracownik budowy
- bawialka – pokój gościnny, salon
- bąblić się – o bąbelkach na wodzie – „woda bąbli się”
- bąblować, bomblować – leniuchować
- bąblowanie, bomblowanie – leniuchowanie
- beb, bep, bebciu – żart. chleb
- beblać, bebłać – gadać bzdury
- bebły – pomyje
- bedki, betki – grzyby
- bejm (bejmy) – pieniądz (pieniądze)
- berbela – wódka; zdrobn. berbeluśka – wódeczka
- berbelucha – wódka najgorszego gatunku
- beretka – beret
- bestry – pstry
- bez – 1. bez; 2. przez
- bębas, bąbas, bymbas – malec, dziecko
- będzie z kimś fertig / fertyk – ktoś umrze
- biały groch – biała fasola
- biba, bibka – impreza, przyjęcie
- biber – kapelusz
- bigiel – 1. wieszak; 2. kant spodni
- biglować – prasować
- biksa – puszka
- bilić – malować ściany
- bimba – tramwaj
- bimbać się – bujać się, kołysać
- bimbać sobie – próżnować, robić mało ważne rzeczy
- bimbołek – mały wiszący przedmiot, np. ozdoba choinkowa
- bindka – krawat
- binks, binol, biniol – siniak
- blabla – oczy (np. mieć blabla na obkoło głowy)
- blachmierz, blachnierz, blachmiyrz, blachniyrz – blacharz
- blajba – miejsce na nocleg
- blauka, blałka, blaua, blała – wagary
- blaza – bąbel na skórze
- blerwa, blyrwa – prostytutka
- blondka, blóndka – oranżada
- blubrać, blybrać – gadać, ględzić
- blubranie, blybranie – ględzenie
- blubrok, blybrok – maruda, zrzęda
- blubry – błahe opowiastki, wypowiedzi bez większej wagi
- blycki, blyce – klucz do rur
- boba – czapka
- boble, bobelki, bobki – odchody zwierzęce
- bociun, bueciun, błeciun – zool. bocian
- bogać ta, bogać tam – gdzież tam, ależ
- bombać, bómbać, bąbać – 1. uderzać; 2. ~ się – o zwierzętach rogatych: bóść się
- boiduda – tchórz
- bojączka, bojonczka, bojónczka, bojunczka – tchórz
- bojeć się – bać się
- bomnąć, bómnąć – 1. uderzyć; 2. ukraść
- borchać się, burchać się – dąsać się, gniewać
- borowy – leśniczy
- boźdór, boździor, boździór – młody chłopak, chłopiec
- boża męka – przydrożna kapliczka, krzyż
- boża rola – cmentarz katedralny w Gnieźnie
- brachol, braćka, braszka – brat
- brant – kac
- bratkasta, bratnik – piekarnik
- brawędziarz, brawędziorz, brawyńdziorz, brawynda, brawęda – maruda, zrzęda
- brawędzić, brawyńdzić – marudzić
- brać się za chachły – bić się
- brechsztanga, brecha – łom
- brechtać się – taplać się, śmiać się
- bremzować – hamować
- bręczeć, brynczeć, brenczeć – narzekać, marudzić
- brenda, brynda, brendka, bryndka – 1. denaturat; 2. bimber
- breszka – zob. brechsztanga, brecha
- bręk, brękot, brynk, brynkot – maruda, nudziarz, zrzęda
- brodziaty – brodaty
- bryja – 1. brudna woda; 2. nieapetycznie wyglądająca woda
- bryle – okulary
- brynza, brymza – hamulec
- bryzgolić – kłócić się
- buba – zimno ("Ale buba...")
- buchnąć – 1. coś komuś – ukraść; 2. na kogoś – napaść, zaatakować
- buchta – więzienie
- bulić – płacić
- bulory – wory pod oczami
- burzowiny – coś pieniącego się
- być bejt – być zmęczonym, wykończonym
- być fertig / fertyk – być martwym
- być na cyku – być pijanym
- być precz / prek – być nieobecnym
- być wyjechanym precz / prek – wyjechać gdzieś
- bzybzać – kroić, ciąć
- bździągwa – niemiła kobieta
C
- całki – cały
- capić, capieć – 1. spać; 2. śmierdzieć
- Ceglorz – zakłady założone przez Hipolita Cegielskiego
- ceglota – cegła
- cela mieć, cyla mieć – celnie strzelać; cela ni mieć, cyla ni mieć – nie potrafić celnie strzelać
- chabaj, habaj, chabaśnik – rzeźnik
- chabas, habas – mięso
- chachły – kark (zob. brać się za chachły)
- chachoł – 1. kark; 2. obraź. przybysz ze wschodu
- chachulić – kręcić, kombinować, mataczyć
- chajek, chajok – mały nóż
- chajtać cię, chajtnąć się – wziąć ślub
- chajtnąć – uciąć
- chaps – kęs
- chapsnąć – ugryźć
- chaziaj – chłop ze wschodu
- chadziajski – kiepski, byle jaki, niechlujny
- chęchy – gęste krzaki
- chędożyć, ochędożyć – sprzątać, czyścić, posprzątać, wyczyścić
- chichrać się – śmiać się
- chlabra – błoto, chlapa
- chłopyszek – chłopiec
- chójka – choinka
- chrabęścić – szeleścić
- chrympać – strzępić, ciąć tępym nożem
- churchać, churchlać – kaszleć, pochrząkiwać
- ciepnąć – rzucić
- cięgiem – ciągle, wciąż
- cicho być – milczeć
- ciota – 1. ćma; 2. czarownica
- ciuknąć – wlać troszeczkę, odrobinę
- colog – zoo
- curik – z powrotem
- cweter – sweter
- cycuś – coś nadzwyczajnego, bardzo atrakcyjnego
- cyrać – cucić, ożywiać, budzić
- czacha – głowa
- czarnina – czernina
- cząpać, cząpnąć, czępnąć, czómpnąć, czympnąć – kucać, kucnąć
- czerstwy – 1. świeży (o pieczywie) – obecnie nieużywane; 2. o człowieku, który mimo wieku zachował zdrowie i siłę
- czerwone jagody – poziomki
- czujny – pikantny
- czysty kintop – ale zabawa
Ć
D
- dać kepę – skoczyć "na główkę"
- dać kitę – uciec
- dalas – bieda, nędza
- dalaśnica – nędzarka
- dalaśnik – nędzarz, biedak
- dałaś – bieda
- damascena – śliwka węgierka
- damfer, dampfer – parowiec, statek parowy
- dądel – malec, smarkacz
- deczka – kołderka, kocyk
- dej – daj
- deknąć – uderzyć (kogoś)
- dekulos – żartowniś
- denatura – denaturat
- depok – przest. guzik
- deska – długi blok mieszkalny
- dłużyki, dłużykij – długi
- dochtór – lekarz
- dochtórka – lekarka
- docyrać – obudzić (kogoś)
- dołyszek – dołek
- doprysnąć – szybko dobiec do czegoś, dopaść coś w pośpiechu
- dostać gila – zwariować
- dostany – dojrzały
- dość, za dość – ile?, za dużo
- dracheta, drachyta – 1. latawiec; 2. wysoka, chuda dziewczyna; 3. kapelusz z dużym rondem
- drek – rozdeptane błoto
- drętki – kwaśny
- drobka, drabka – drabina
- druciorz – człowiek z zaniedbanymi włosami
- drwalnik – drwalnia
- drygać – bać się
- drynda – 1. taksówka; 2. samochód w złym stanie technicznym
- dryndać ndk. (dryndnąć dk.) – telefonować
- dryńdziorz – taksówkarz
- drzeć jape, drzeć kalafę, drzeć się jak stare gacie – krzyczeć
- drzuzgawka, drzuzgowka – truskawka
- duczeć – płakać
- dudlać – 1. płakać; 2. słabo się palić
- dudłać – majsterkować
- dudy – płuca
- dukać – marudzić
- dundel – 1. smark z nosa; 2. smarkacz
- dupa uszata, dupa z uszami – ciamajda, oferma
- durch – 1. ciągle; 2. całkiem; 3. na wylot
- dusić komara – spać
- dycht – całkiem, zupełnie
- dychtowny – obcisły
- dydek, dydol, dyduś – 1. smoczek; 2. pierś
- dydkać – ssać
- dydki – piersi
- dydkonosz – stanik
- dylać – tańczyć
- dyndlać – dzwonić
- dynia, dyńka – głowa
- dynks (zdrobn. dynksik) – nieokreślone „coś”
- dyrdolić – dreptać
- dyszcz – deszcz
- dziabaka, dziabka – ogrod. motyka
- dziabaka, dziabara – żart. nos
- dziamdzia – niezdara
- dziamdziowaty – niezdarny
- dzieciszczko, dziecioszek – dziecko
- dziochać – jeść łapczywie
E
- echt – prawdziwy
- ejber – chłopak, rozrabiaka, łobuziak, nicpoń
- eka – 1. róg (za eką – za rogiem ulicy); 2. grupa kolegów
- elekstryka – elektryczność
- erbnąć, erbnóńć – ukraść
F
- faferfloki – płatki owsiane
- fafoły – zawiesina, osad, fusy od herbaty
- fajny – ładny
- fajrant – koniec pracy
- fajtać – machać
- faksy – żarty, figle
- famuła – rodzina
- fana – chorągiew
- fantazować – histeryzować
- farfocle – strzępy, luźne kawałki czegoś
- faryna – cukier
- fąfel – 1. smarkacz; 2. wydzielina z nosa
- fąfić – palić tytoń
- febra, fybra, frybra – 1. dreszcze; 2. opryszczka
- fefermyncek – cukierek o smaku miętowym
- fefry (mieć fefry, dostać fefry), fefrać się – strach, bać się
- fertig, fertyk – koniec (w odniesieniu do czasu)
- fierana – firanka
- fif – żart
- fifka – słaba herbata
- fiflancik – niski, słaby mężczyzna
- fiklej – mała ryba
- fiksmatenta, fiksmatynta, fizmatenta – drobiazgi
- flacha, flaszka – butelka
- flaster – plaster (zarówno medyczny jak i plaster np. kiełbasy)
- fleja – flejtuch
- flepy – dokumenty, akta, papiery
- fliga – mucha
- fliska – płytka ceramiczna, kafelek
- fliskarz, fliskorz – kafelkarz
- fogelka – wesołe miasteczko, plac zabaw
- fojer – pożar
- forsiaty – bogaty
- fotografka, fotegrafka – zdjęcie, fotografia
- fras – jedzenie
- frech, frechownie – bezczelnie
- frechkunda – bezczelna kobieta
- frechowny – zarozumiały, bezczelny
- fulfa – pulchna, pełna twarz
- fumfić – palić papierosy
- fumlować, fymlować – o urządzeniach: działać niesprawnie
- funca – latarka
- furt – nadal, ciągle
- fyrać – uciekać, szybko odchodzić, latać, fruwać
- fyrtel – część miasta, rewir
G
- gable – grabie
- gad, gadzina – zwierzę gospodarskie
- gaga – gorący, mogący poparzyć
- gajcać się – robić coś powoli, ślamazarnie
- gajdy, gajtki – majtki
- gajgi – skrzypce
- galantny – elegancki
- galar – strach
- galarepa, galarypa – kalarepa
- galart, galat – galareta mięsna
- galoty – majtki
- gamaja – gimnazjum
- gamgowaty – niezdarny
- gamuła – niezdara, gamoń, oferma
- gapa, glapa – kruk, gawron, wrona
- gapkowaty – nieporadny
- gara – sen
- garować – leżeć w łóżku, spać
- garówa – upał
- gaska – uliczka, wąska uliczka, czasami ślepy zaułek
- gazmaska – maska przeciwgazowa
- gdowa – wdowa
- gdziesik – gdzieś
- gelejza, gilejza – osoba nieporządna, niezdarna, powolna
- gemyla, gimela – śmietnik, bałagan
- gemylkasta – kubeł na śmieci
- gemylorz – 1. śmieciarz (ten, co wybiera rzeczy ze śmietnika); 2. pracownik zajmujący się wywozem śmieci, pot. śmieciarz
- gibać się – chwiać się
- gibus, ginol – wysoki człowiek
- gichać – wylać, nalać, oblać
- gidea, gideja, gidyja – kobieta wysokiego wzrostu
- giglać, gilgać – łaskotać
- gira, giera, giyra – noga
- gis – deszcz
- giskana – konewka
- gisować – 1. podlewać (np. kwiaty); 2. padać (o deszczu)
- gisówa – mocny, ulewny deszcz, ulewa
- glaca - łysa głowa, łysina
- glajda – 1. błoto, deszczowa pogoda, plucha; 2. niechlujna dziewczyna
- glajdus – niechlujny chłopak
- glanc – 1. lukier; 2. połysk
- glapa, gapa – kruk, gawron, wrona
- glaspapier – papier ścierny
- glazejka – skórzana rękawiczka (częściej w liczbie mnogiej glazejki)
- glizda – glista, dżdżownica
- globus – głowa
- globusik – melonik
- glon, glón, glona, glóna – gruby kawałek chleba
- glozna – kostka u nogi
- glubka, glupka – mirabelka (rodzaj śliwki)
- glugla – niechlujna dziewczyna
- głurzyć – mamrotać
- gnyk – 1. grdyka; 2. gardło
- golarz, golorz – fryzjer
- gora – pożar
- gościniec – zarówno droga jak i zajazd, karczma
- góra – strych (do góry – na górze, piętrze)
- grajcarek – korkociąg
- grajkasta – radio (urządzenie do słuchania audycji)
- grandzić – łobuzować
- grot – mebel
- gruber – kultywator
- gruchnąć – wypić alkohol
- gruchowka – grzechotka
- grula – człowiek ociężały
- grycha – stara bułka
- gryczpan – bukszpan
- grygolić – gryzmolić
- gryska – bułka
- guli – 1. z powodu, z przyczyny; 2. dla; 3. przez
- guła, gularz – indyk, indyczka, również guła – niezdarna, niezaradna kobieta
- Gwiazdor – świąteczna postać rozdająca prezenty, utożsamiana ze Świętym Mikołajem
- gzik, gzika – twarożek ze śmietaną i cebulą, w sezonie szczypiorek (może być jeszcze z oliwą)
- gzik w gierach, gzik w kolanach – strach
- gzub – 1. dziecko; 2. brzuch
H
- haczka, hoczka – motyka (narzędzie ogrodnicze)
- haczyk, hoczyk – 1. hak; 2. pogrzebacz
- haferfloki – płatki owsiane
- hafotać, hafuetać, chafotać, chafuetać – szczekać
- haftować – wymiotować
- haj – nóż
- hajcować – palić w piecu
- hajtnąć – uciąć
- hajtnąć się – ożenić się, wyjść za mąż
- hajtok – nożyk, kozik
- hajtolić – ciąć
- haknąć – ugryźć
- halbka – pół litra wódki
- halbki – półbuty
- handlyrz – handlarz
- hazaj – zając
- heklować – szydełkować, robić na szydełku
- heklówka – szydełko (do ręcznych robótek)
- heksa – złośliwa, brzydka kobieta, zołza (niem. Hexe – czarownica, wiedźma)
- huby – obrzeża, peryferie miasta
- hulajpeta – hulajnoga
- huźdać – huśtać
- hyca – upał
- hycać – skakać
- hyczka, hyćka – czarny bez
I
- ibowanie – trening, ćwiczenia
- ichty – niezrównoważone zachowanie (kaprysy, zachcianki, grymaszenie, boczenie się)
- ikro – łydka
- ino – tylko
- inszy – inny
- ipend – impet
J
- jabzo – jabłko
- jaczka – bluza, zdrobn. jaczuszka
- jadaka – gęba
- jadalka – jadalnia
- jaka, jaczka – marynarka
- jangryst – agrest
- jampor – rampa
- japa – 1. dziura; 2. jama ustna
- japić – dziurawić
- jednaki – jednakowy
- jedza – jedzenie
- jegiery – kalesony
- jucha – 1. młoda, nierozgarnięta dziewczyna; 2. krew
- juchta – 1. podrostek, łobuz, złodziej; 2. kradzież
- jupa, jupka – wierzchnie okrycie, bluza, kurtka
- jury – uszy
- juszka – krew
K
- kabel – izolowany drut
- kachel – buzia (dziecka)
- kalafa – 1. nos; 2. twarz
- kamelarz – urzędnik miejski
- kamloty – kamienie
- kantować się – pchać się
- karmelki – cukierki
- karmonada, karbonada – schab
- kasta, kista – skrzynia (niem. Kasten, Kiste)
- kaszok – kaszanka
- katana – wierzchnie okrycie, marynarka, bluza, kurtka
- kawiorek – bułka pszenna (duża)
- każdy jeden – każdy (niem. ein jeder)
- kąpiółka – łazienka lub kąpiel
- kejter – pies
- kibol – kibic
- kicha – kiełbasa
- kichy – wąskie spodnie
- kiejda – kieszeń
- kierz, kierzek – krzak
- kielczyć się – śmiać się
- kieluńdek – kieliszek, odrobinka
- kieretyny – krzaki, zarośla, np. Poszli w kieretyny
- kij – poza ogólnopolskim znaczeniem, również: piętro
- kinder – brudas, nicpoń (szczególnie o dziecku)
- kintop – kino
- kis – żwir (niem. Kies)
- kista – skrzynia (niem. Kiste)
- kiszczonka – woda po gotowanej kaszance
- kiszka – kaszanka
- klajdać – ubierać (niem. (an)kleiden – ubierać, przyodziewać)
- klajtry – włosy
- klamoty – graty, różne, wszystkie przedmioty (narzędzia w schowku, ale i sprzęt w plecaku), kamień (podobnie jak kamlot)
- klapsztula – kanapka składająca się z dwóch skibek chleba z obkładem pomiędzy
- klara – Słońce
- klemy, klymy – landrynki
- kletuśnica – plotkarka
- klofta – kłoda, pień drzewa lub gruba kobieta
- klopnąć – sprzedać
- kluft – odzież
- kluka, kluber, kliber – nos
- klunkier, kląkier – stara, lub aktualnie niepotrzebna rzecz, rupieć, grat, np. Posprzątaj te klunkry.; Zanieś klunkry do piwnicy.
- klybać – plotkować, marudzić, obgadywać
- knajder, knajtek – mężczyzna niskiego wzrostu; mały chłopiec
- knipa – książka
- knobloch – kiełbasa czosnkowa (niem. Knoblauch – czosnek)
- knypek – niski człowiek; mały nożyk
- kojo – łóżko
- kokot – kogut
- Kolejorz – KKS Lech Poznań
- kopytka – kluski z gotowanych ziemniaków i mąki; szagówki
- korbol – 1. dynia; 2. niemarkowe wino
- kramować się – zalecać się; podrywać
- kromka – piętka chleba
- krybuny – plecy, krzyż (część ciała)
- krypel – cerkiew
- kumoś, kumoter, kumosia – kum, kuma
- kumoterstwo – nepotyzm, kolesiostwo (zawodowe promowanie znajomych i rodziny)
- Kuniec–Dymbiec – ekspresywne wyrażenie używane w trudniej sytuacji (Dębiec – peryferyjna dzielnica Poznania, w której kończyła się trasa tramwajowa)
- kusić – straszyć, pracować nocą, czuwać
- kwyrla, kwirla, kwyrlejka, kwirlejka – prosty przyrząd kuchenny do mieszania np. kogla–mogla, polew, rzadkich ciast itp., w postaci wąskiej, długiej, okrągłej rączki zakończonej gwiazdką, mątewka
- kymby rymby – na odwrót, odwróć
L
- labija – zabawa, impreza
- laczki – obuwie domowe bez pięty[1]
- lajcha – człowiek słaby, osłabiony (niem. Leiche – trup)
- lajsnąć (se) – kupić (sobie)
- langus – człowiek wysoki (niem. lang – długi)
- lania – szkoła
- latoś – tego roku
- latówka – pobocze
- latowy – letni np. domek
- laufer – człowiek niespokojny, nie mogący usiedzieć w domu, ani dłużej w jednym miejscu, także ruchliwe, rozbiegane dziecko (od niem. Laufer – biegacz)
- lebera, leberka – wątrobianka (niem. Leber – wątroba)
- lejza – osoba niezdarna, gapowata
- leżałki – gruszki ulęgałki
- libera – poziomica (zwana jeszcze inaczej po poznańsku "waserwagą")
- listowy – listonosz
- lofrować – lenić się, włóczyć
- lofer – człowiek, który lofruje
- lola – gruby kij, laska
- lompy – niechlujne ubrania
- luchnąć – wypić
- lujnąć – uderzyć
- luj – niechlujny mężczyzna, menel, żul (albo ogólnie pejoratywne określenie mężczyzny, np.: Słyszałaś, że Stacha ma nowego luja?)
- lufcik – małe, dodatkowe okienko w dużym oknie
- luntrus – łazęga, powsinoga, łazik
- lura – o kawie, herbacie – bardzo słaba
- lury – głupstwa, nudy, zob. pierdoły
- lyrać – bujać się, chwiać się (np. o krześle na nierównym podłożu)
Ł
- łata, łatus – urwis, o dorosłym człowiek: niewiele wart
- łatynda – obibok, włóczęga
- łe! – o!, oj!
- łejery! – o rany!, ojejku!, olaboga!
- łęgol, łągol – człowiek wesoły
- łoński rok – zeszły rok
- łożgol – mężczyzna wysokiego wzrostu
M
- majsel – przecinak
- manygować – lenić się, włóczyć się bez celu
- marnisz – 1. lekkoduch; 2. małe dziecko
- marny – mały, dziecko (chłopiec)
- macoszka – bratek
- mączka, mączkować – krochmal, krochmalić
- mądre drzewo – poziomica
- mela – dziewczyna
- melki – cukierki
- melona baba – rodzaj ciasta, babki, babka ucierana
- merknąć się – zorientować się
- metryka – tylko akt chrztu
- męgla – magiel
- miałki – sypki, płytki
- migana – zabawa z tańcami
- mlostek – kamienny garnek do mleka, śmietany
- młodzie – drożdże
- modrak – bławatek, chaber
- modrakowaty – niebieski[1]
- modrakowy – niebieski
- modre, modrzyć – farbka do barwienia tkanin, barwić farbką
- mora – zmora, duch
- motorowy – motorniczy
- myrdać, merdać – mieszać
- myrlać, merlać – wydawać nieakceptowalne dla słuchacza dźwięki, np. – Co tam tak myrla w tym radiu? – Szymanowski.
N
- nabierka – łyżka wazowa
- nadrach – obdartus
- nadusić – nacisnąć (np. przycisk dzwonka)
- nakastlik – stolik nocny, małe biureczko stojące przy łóżku
- nałojóny – pijany
- namknąc (się) – usunąć, przesunąć, np. – Namknij się. → Odsuń się, nie przeszkadzaj.
- napizgany – pijany
- naramki – ramiączka, koszulka na naramkach – koszulka na ramiączkach
- na ręby, na rymby – na odwrotną stronę
- na szagę – na skróty
- nawarka – zupa z mlekiem
- nazad – do tyłu (komenda dla konia)
- nicpota, nicpoty – nicpoń, urwis, nieznośny
- niezgloźnie – niezgrabnie, nieudolnie
- norać, unorać – tarzać, wytarzać, ubrudzić
- nośpłat – handlarz szmatami, starzyzną, oberwaniec
- nyga – komar
- nyra, nyrol – skąpiec
O
- obski – obcy
- odbić bilet – skasować bilet
- odkinać się – odczepić się, dać komuś spokój
- odkluczyć – otworzyć zamknięty zamek (niem. aufschließen)
- ofunflany – ubrudzony, osmarkany
- ogar – łobuz
- ogrodowy – ogrodnik
- odsiebka – przeciwna strona
- oglejdrane, oglajdrane – obłocone, np. buty
- omurzyć, umurzyć – pobrudzić czymś sypkim np. piaskiem, kurzem
- opędziały – lichy, nędzny
- opękać, przepękać – obyć się bez czegoś
- opypłaniec – brudas
- ostrzytko – temperówka
- otworzony – otwarty
- ośródka – miąższ chleba
P
- pamperek – mała laleczka, ludzik, figurka
- papcie – obuwie domowe
- papa – twarz, usta, np. – Nie drzyj papy. → Nie krzycz.
- parzybroda – kapuśniak z włoskiej kapusty
- paterak – partacz, niedbały gospodarz
- patonić się, spatonić się – palić się, tlić
- patrzydła – okulary
- pągiel – smarkacz
- peja – wesz
- pener – menel, lump, żul
- petronelka – biedronka
- pęchcić – szperać, szukać
- pieniąchy – pieniądze
- pierdoły – 1. drobnostki, szczegóły (wyraz, w odróżnieniu od ogólnopolskiego, nie jest wulgarny); 2. plotki
- pierdolić – 1. mówić trzy po trzy; 2. plotkować
- pierdoła – nudziarz, czasem plotkarz (wyraz nie wulgarny)
- pierduśnica – plotkarka
- pipol – piekarz
- pitok – mały nożyk, ale i męski narząd.
- pizgnąć się – uderzyć się
- pizgnąć fotkę – zrobić zdjęcie
- Plajta – plac Wolności
- plendze, plińdze – placki ziemniaczane (niem. Plinse – placek ziemniaczany)
- plożyć – służyć albo przynosić ulgę
- pochrympać – postrzępić, wystrzępić
- podstawek, podstawka – talerzyk pod szklankę, filiżankę
- pojapić – podziurawić
- pojedynczy – 1. pojedynczy; 2. zwykły, powszedni, codzienny (niem. einfach – prosty, pojedynczy, niezłożony)
- polica – półka
- pomieszkanie – mieszkanie
- porannik – szlafrok
- poruta – wstyd, kompromitacja (występuje również poza Wielkopolską, ale tu najbardziej rozpowszechniony)
- porządki – narzędzia
- porzónny – porządny
- posoba, posowa – sufit
- pośrupać – poszczerbić, obić, postrzępić
- półżytki – pośladki
- prek – precz
- proszczak – prosiak
- przebierać – nadwerężać, np. przebrać szwaję – nadwerężyć nogę
- przepękać, opękać – obyć się bez czegoś
- przykinać – przyczepić się, przynieść coś
- przytośtać – przynieść, przywlec
- przytośtać się – przyjść, przywlec się
- przyturać – przynieść, przytargać coś
- puczyć się – szczycić się, puszyć się
- pyra – ziemniak (także mieszkaniec Wielkopolski, ale nie jest to w Wielkopolsce określenie pejoratywne)
- pyry w mundurkach – ziemniaki gotowane w łupinach
- pyza – kluski na parze, drożdżowe, podawane zazwyczaj z zawiesistymi sosami na słono; we wschodniej Polsce znane jako parowańce, w zachodniej jako pampuchy i podawane na słodko
R
- rajcowny – podniecający, ponętny, pełen wdzięku (niem. reizen – nęcić; pobudzać, podniecać)
- rajzefiber – niepokój, podniecenie (niem. Reisefieber – niepokój przed podróżą)
- ramiążko – wieszak na ubrania
- rampuć, rumpuć – gęsta zupa jarzynowa
- rapel – wariactwo, szaleństwo, bzik (niem. pot. Rappel – bzik, fioł)
- redyski, redychy – rzodkiewki (niem. Radieschen – rzodkiewka, Rettich – rzepa)
- religa – łamaga
- retenta – rupiecie, graty
- rodle – sanki (niem. Rodeln)
- rojber – łobuz, także o rozrabiającym dziecku (niem. Räuber – rabuś, bandyta)
- rojber–buda – bałagan, harmider
- rozpłaszczyć się – zdjąć płaszcz
- równak – jednak
- rumotać – hałasować, stukać
- rychtyg – w porządku: Wszystko było rychtyg. → Wszystko było w porządku.; Dokładnie: Rychtyg trzy kila. → Dokładnie trzy kilogramy. (niem. richtig – poprawny, właściwy)
- ryczka – stołek
- ryczuszka – stołeczek[1]
- rydychy – nogi
- rylać się – chybotać się
- ryfa – niesympatyczny wyraz twarzy lub beksa
- ryry – klamoty (por. klunkry)
- rzęch – stare, ciągle psujące się urządzenie (często o samochodzie, np. Ten kaszlok to stary rzęch → Ten fiat 126p to ruina), szmata, strzęp
- rżany, żanny – żytni
S
- sa stędy – stąd
- salacha – młoda, ale wysoka dziewczyna
- sądek – drewniane naczynie
- siano – pieniądze
- sień – małe chłodne pomieszczenie przykuchenne
- skataić się – zmęczyć
- skędy – skąd
- skiba – kradzież
- skibka chleba – kromka
- skibać / skibnąć – kraść / ukraść
- skład – sklep
- sklep – piwnica
- skopowina – baranina
- skorno – skoro (skorno dryzd – skoro świt)
- skorupa – naczynia ceramiczne
- skrytka – spiżarnia
- skrzeczki – skwarki
- skrzydło – fortepian
- smaka – smak, apetyt
- smrodyla – czarna porzeczka
- soliwka, solywka – mała beczka zwężająca się ku górze i ku dołowi do przewozu owoców
- sosyska – mała parówka (niem. Saucischen)
- spiłować – wytrzymać
- spodek – długi materac z pierza
- stalować się – pysznić się, chełpić się lub udawać (niem. sich stellen)
- statki, statory – naczynia kuchenne
- stołowy – pokój – jadalnia
- szabel, szabelek – strąk fasoli, nazwa zupy z małej żółtej fasoli
- szabraka – odzież wierzchnia, płaszcz, kurtka
- szafonierka – szafa na bieliznę
- szaga – na szagę czyli na skos, skróty (zapewne niem. schräg – krzywo, skośnie)
- szagówki – kluski z gotowanych ziemniaków, cięte ukośnie
- szajba – także szajbka – podkładka
- szajbus – człowiek wybuchowy, gwałtowny, narwany, np. Ale z niego szajbus., Szajba mu odbiła. → Zwariował.
- szaranek – mały chłopczyk
- szczender – podwórkowy trzepak
- szczon – chłopak
- szkieł – policjant
- szkiety - paznokcie
- szkita – noga
- szkloki – landrynki
- szlachtus – rzeźnik (niem. schlachten – bić bydło, zarzynać drób; por. szlachotwać)
- szlankowny – szczupły
- szłamka – szmatka, ścierka
- szmaja, szmania – człowiek leworęczny
- szmucha – przekręt, oszustwo
- szneka – drożdżówka
- szneka z glancem – drożdżówka z kruszonką, z lukrem
- sznupa – buzia, pyszczek
- sznytka – kromka chleba (niem. Schnitte – kromka)
- szpanga – wsuwka do włosów (niem. Spange – sprzączka, spinka)
- szparać – oszczędzać (niem. sparen)
- szpekać – zaglądać
- szpryt – spirytus
- szpycka – lufka do papierosów
- szrajba – podpis (niem. schreiben – pisać)
- szruber – twarda szczotka do podłogi (niem. Schrubber – szczotka do szorowania)
- sztender – stojak, wieszak (niem. Ständer – stojak)
- sztrufelek – kawałek
- sztrykować – robić na drutach coś z wełny (niem. stricken – robić na drutach)
- szuszwol – brudas, człowiek niezadbany
- szut – miał węglowy, coś drobnego (niem. Schutt – gruz, miał, drobne pieniądze, "groszaki"
- szwaja – noga
- szwamka – gąbka (niem. Schwamm)
- szwindel – oszustwo, świństwo, np. zrobić szwindel → popełnić oszustwo, zrobić komuś świństwo
Ś
- ślabrać – brudzić
- ślabrotać – mówić niewyraźnie
- ślepe ryby – zupa jarzynowa z ziemniakami, ślepe ryby z myrdyrdą – zupa jarzynowa z ziemniakami i zasmażką
- ślumper – przedmiot ociekający brudną wodą
- śpik – sen (bierze mnie śpik – chce mi się spać)
- śpiki – skronie
- śrupać – szczerbić, obijać, strzępić
- świętojanki – porzeczki (ale nie czarne) (niem. Johannisbeere – porzeczka)
- śwignąć – rzucić
T
- taśtać – nieść
- tamdotąd – tam
- tej – ty, charakterystyczna forma zwrotu do znajomych, ej
- tetrać, stetrać – robić coś pracowicie, męczyć się (nad czymś), paprać, spaprać
- to równak – to jednak
- tonkać – moczyć
- trzebno – trzeba
- trzeszczok – małe, nieznośne, płaczliwe i krzykliwe dziecko
- trzęsionka – galareta mięsna
- tudotąd – tu
- tuk – szpik kostny
- tuleja – niezdara
- tutej – tutaj
- tytka – torebka papierowa
U
- ubrechtać – ubrudzić się, uśmiać się
- uliczka – furtka
- umorusać się – pobrudzić się
- umurzyć, omurzyć – pobrudzić czymś sypkim np. piaskiem, kurzem
- ukrychać – uciąć, rozdrobnić
- usiąść się – usiąść (niem. sich setzen)
- uskromnić się – uciszyć się
- uszporać – zaoszczędzić (określoną sumę bejmów)
- uślabrać – ubrudzić
- uślumprany – umorusany, brudny
- utonkać – umoczyć (niem. tunken)
W
- wagować się – wahać się
- wajcha – dźwignia, przekładnia (niem. Weiche – bok koński, zwrotnica)
- wartołka – ruchliwy malec
- waserwaga – poziomnica (niem. Wasserwage)
- wazka – drewniana balia
- wciągnąć się – również wprowadzić się (niem. zuziehen)
- wej – patrz, zobacz
- wew – w
- westka – kamizelka (niem. Weste)
- wiara, wiaruchna – ludzie, grupa ludzi (jedno z najbardziej poznańskich określeń), np. wiara wraca z meczu → ludzie wychodzą ze stadionu; poszliśmy całą wiarą do kina → umówiliśmy się paczką znajomych
- wihajster – to coś, coś, czego nazwy się zapomniało; podaj mi ten wihajster → daj mi to coś (niem. Wie heisst er)
- wiewiołga, wywielga – wilga
- wiksa, wixa – stan upojenia alkoholowego, nieokreślona moc, energia (np. ale ma wikse tej, wiksa w łydach)
- winkiel – róg (niem. Winkel – kąt)
- wknaić się – wcisnąć się
- wodnity – wodnisty; sposób tworzenia przymiotników np. pyry mogą być wodnite lub mączyte → ziemniaki mogą być wodniste lub mączyste (zawierać dużo skrobi)
- wuchta – duża ilość czegoś (np. wuchta wiary – dużo ludzi)
- wuja – wujek, stryjek, ale też żartobliwy zwrot do kogoś: Tej, wuja!
- wyciągnąć się – wyprowadzić się (niem. ausziehen)
- wyćpić – wyrzucić
- wyćwierzać się – wydziwiać, wybrzydzać
- wygogolony – wydekoltowany
- wyknaić – wyrzucić
- wykopyrtnąć się – wywrócić się, np. na lodzie
- wymarać – wyszukać, wymacać
- wymborek – wiadro
- wynuplać – wyciągnąć, znaleźć, (np. Skąd to wynuplałeś?)
- wyndbojtle ze szlagzaną – kruche ciasteczka (wietrzniki) z bitą śmietaną w środku (niem. Windbeutel mit Schlagsahne)
- wypłechtać – wypłukać
- wystworzać fify – stroić żarty
- wyszki – coś wyżej, wejść na wyszki → wejść np. na drabinę, mebel
- wysztafirowany – wystrojony
Z
- zakluczyć – zamykać drzwi na klucz (niem. abschließen/verschließen)
- zamudzać – przeszkadzać, zabierać czas
- zduczniały – nędzny, kiepski
- zez – z
- z gorem, z deklem – być nie normalnym, nienormalnie się zachowywać, np. On ma z gorem
- zgrudzić się – skurczyć się
- zimne nóżki – galareta z mięsa
- z ledwością – ledwie (niem. mit Mühe)
- zminąć – zmienić
- zmir – spokój
- zmuda, zmudzić – strata, stracić
- zolog – zoo
- związek – również w znaczeniu "połączenie kolejowe" (niem. Verbindung – związek, połączenie)
- zwięzłowato – zwięźle
- zwyczajny – przyzwyczajony do czegoś/kogoś
Ż
- żarnica – ziarnica
- żdżarty – żarłoczny
- żdżarty gatunek – żarłok
- żenidło – członek męski, penis
- żgaj, żgajek – chłopak, zadziorny wyrostek
- żgak – kolec, drzazga, zadra
- żgnąć – donieść na kogoś
- żnąć – udawać kogoś
- żuć – dusić coś w sobie, ukrywać niezadowolenie
- żużel – kobiety lekkich obyczajów
- żybura, żubura – brudna, bardzo mętna ciecz
- żyć na knebel – żyć z partnerem bez ślubu
- żyć na kreche – żyć na kredyt
- żydek – mały nóż, kozik
Przypisy
Uwagi
zob. też Gwara poznańska w Wikipedii